Εισήγηση της Δήμητρας Νάζου
στο 17ο Διεθνές Συνέδριο για την Έρευνα του χορού στη Νάξο, “Χορός και εκπαίδευση”, από τις 22-26 Οκτωβρίου 2003
Το θέμα για το οποίο θα σας μιλήσω αφορά το χορό στα μυκονιάτικα πανηγύρια και τις γιορτές. Είναι ένα θέμα που δεν μπορώ να το εξαντλήσω μέσα σε δέκα λεπτά, ωστόσο θα προσπαθήσω να φωτίσω τα κεντρικά σημεία που συγκροτούν την μυκονιάτικη χορευτική παράδοση..
ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ‘90
Τα πανηγύρια στη Μύκονο την δεκαετία του 90 είχαν μεγάλη άνθηση κυρίως λόγω της οικονομικής ανάπτυξης του νησιού που οφείλεται στον τουρισμό.
Τα πανηγύρια αυτά έχουν θρησκευτικό και κοινωνικό χαρακτήρα και δεν διοργανώνονται από συλλόγους ή άλλους φορείς όπως σε άλλα νησιά. Συνήθως διοργανώνονται από μία, δύο ή περισσότερες οικογένειες. Την ευθύνη της διοργάνωσης –ετοιμασία και έξοδα- τα αναλαμβάνει η οικογένεια που έχει την φροντίδα της εκκλησίας . Συνήθως συνεισφέρουν οικονομικά αλλά και προσφέρουν προσωπική εργασία και άλλοι φίλοι και γείτονες.
Αναφέρομαι βασικά σε πανηγύρια που γίνονται εκτός χώρας ,αλλά και στη Δήλο και Ρήνεια. Αυτά τα πανηγύρια μπορούμε να τα διαχωρίσουμε σε μεγάλα, γιατί έχουν μεγάλη προσέλευση κόσμου και σε μικρά πανηγύρια με περιορισμένη προσέλευση.
Στα μεγάλα πανηγύρια γίνεται πολύ μεγάλη προετοιμασία αφού συμμετέχουν πολλοί στην διοργάνωσή τους και μαζεύεται πολύς κόσμος να γιορτάσει.
Έρχονται άνθρωποι από όλες τις κοινωνικές τάξεις και διαφορετικής ηλικίας και καταγωγής, επίσης ξένοι που έρχονται για να δουλέψουν το καλοκαίρι, ή επισκέπτες του νησιού, που έχουν έρθει για διακοπές οι οποίοι όμως δεν το βλέπουν σαν τουριστικό θέαμα. Κατά κανόνα διαρκούν πάνω από ένα εικοσιτετράωρο ξεκινώντας από το πρωί της παραμονής , που ξεκινάει και το μαγείρεμα, και συνεχίζουν με τον εσπερινό, το γλέντι με το φαγοπότι και το χορό μέχρι το άλλο πρωί πού προσφέρουν αρτοσκευάσματα και γλυκά, καθώς και άλλα κεράσματα μετά την πρωινή λειτουργία που γίνεται ανήμερα της γιορτής..
Τα μικρά πανηγύρια είναι πιο οικογενειακά.
Σε αυτά οι άνθρωποι που συγκεντρώνονται είναι κυρίως συγγενείς και φίλοι. Καταλαβαίνει κανείς από την οικειότητα και τον χαιρετισμό που ανταλλάσσουν μεταξύ τους και τα πειράγματα, ότι έχουν πιο οικείες σχέσεις . Στα μικρά πανηγύρια βλέπουμε και συνεισφορά του κάθέ επισκέπτη σε φαγητό φερμένο από το σπίτι σαν συμπλήρωμα του φαγητού του πανηγυριού.
Το κυρίως φαγητό των πανηγυριών είναι το ζουμί της προβατίνας , βραστό κρέας , ψωμί , κρασί, ακόμη γιαχνί, δηλαδή κρέας κοκκινιστό με πατάτες. Σαλάτες , πίτες και κεφτέδες και μαζί με ότι άλλο συμπληρώνει ο καθένας, κάνουν ένα πραγματικά «πλούσιο πανηγυριώτικο τραπέζι».
Μουσική – Χορός
Στα μεγάλα πανηγύρια η μουσική ποικίλει. Τη δεκαετία ’90 ξεκίνησε η συνήθεια να φέρνουν μουσικούς από άλλα νησιά με ηλεκτρικά όργανα. ‘Έτσι ακούμε ότι στο τάδε πανηγύρι θα έχουν Τηνιακά όργανα ή Ναξιώτικα και τον τάδε γνωστό τραγουδιστή. Αυτούς τους μουσικούς συνήθως τους πληρώνουν οι πανηγυριώτες και είναι υπεύθυνοι για την μεταφορά και την παραμονή τους στο νησί. Αν στην διάρκεια του χορού κάποιος θελήσει να ακούσει κάτι ιδιαίτερο τότε πληρώνει ο ίδιος την «παραγγελιά» με ότι ποσόν κρίνει ότι αξίζει να δώσει.
Και στα μικρά πανηγύρια ακολουθείται η ίδια διαδικασία δηλαδή πληρώνονται τα όργανα από αυτόν που κάνει το πανηγύρι αν θέλει, αλλά πληρώνουν και αυτοί που παραγγέλνουν τραγούδια για να χορέψουν……Εδώ πρέπει να ειπώ ότι πολλοί επιμένουν ότι η πληρωμή ταυτόχρονα με την «παραγγελιά» από τον χορευτή προς τον οργανοπαίχτη είναι προτιμότερη για λόγους ευνόητους!!. Στους νέους ως επί το πλείστον, αρέσει ιδιαίτερα η ενισχυμένη σε ένταση μουσική που τους «ξεπετάει» και τους «βάζει φωτιά» στα πόδια. Άλλωστε είναι εξοικειωμένοι στην ένταση από τα μπαρ που συχνάζουν. Τα τραγούδια που ακούγονται είναι κυρίως στο ρυθμό του μπάλου, του καλαματιανού και του συρτού. Οι νέοι χορεύουν ασταμάτητα αλλά και οι μεγαλύτεροι «καλά κρατούν».
Στα μικρά πανηγύρια που είναι όπως είπαμε πιο οικογενειακά, ακούγονται τα τοπικά όργανα, που κυρίως είναι σαμπούνα, τουμπάκι και βιολί. Τα όργανα αυτά είναι ακουστικά και όχι ηλεκτρικά.. Κάποτε ακούγεται και ακορντεόν. Μερικές φορές συμμετέχουν και κομπανίες με μπουζούκι, λαούτο, μπαγλαμά και άλλα όργανα που διδάσκονται στις μουσικές σχολές του νησιού. Εδώ η ένταση της μουσικής είναι μέτρια και παίζονται μπάλος , συρτός, καλαματιανός και μυκονιάτικος μπαλαριστός.
Στο χορό συμμετέχουν μικροί-μεγάλοι αλλά και ηλικιωμένοι, όταν το κέφι το καλεί.
Μπορούμε να δούμε βηματισμούς ξεχασμένους και αυτοσχέδιες λεβέντικες φιγούρες. Ο μπάλος για παράδειγμα είναι χαρακτηριστικός για τις φιγούρες του αλλά και εδώ ξεχωρίζει ο μπάλος που χορεύει ο ψαράς, ο μπάλος του χωριανού, του νέου και του ηλικιωμένου.
Αξιοπρόσεχτος χορός είναι ο μπαλαριστός στον οποίο κυρίως συμμετέχουν νέοι γιατί έχει γρήγορο ρυθμό και δύσκολο βηματισμό και πρέπει κανείς να αντέχει. Ο χορός αυτός διδάσκεται στην απλούστερη του μορφή και στα σχολεία του νησιού. Έχει και αυτός παραλλαγές και ξεχωρίζει ανάλογα με το ποιος τον χορεύει, αφού μπορούμε να διακρίνουμε τα χαρακτηριστικά στοιχεία της κάθε τοπικής κοινωνικής ομάδας. Αλλιώς τον χόρευε ο κάτοικος της Χώρας «ο χωραΐτης», αλλιώς ο Ανωμερίτης και με μικρές παραλλαγές πάλι ο κάτοικος του Μαραθιού.
Τα τελευταία χρόνια διδάσκει χορό στο νησί η κυρία Λίλιαν Βλαντή της ομάδας χορών της Δώρας Στράτου που προσεγγίζει με επιτυχία τον τρόπο που χορεύονταν οι χοροί αυτοί, ξεχωρίζοντας σαν ειδική και δασκάλα χορού, κάθε ιδιαίτερο χαρακτηριστικό.
Πρόκειται για μια παράδοση αιώνων και στην βασική δομή των χορών προστίθενται καινούργια στοιχεία αφού μετράει η χάρη του χορευτή και το μεράκι του οργανοπαίχτη που καταφέρνει να του περνάει τον ρυθμό, το συναίσθημα και το κέφι.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τάση να χορεύονται οι χοροί σε πιο γρήγορο ρυθμό προσεγγίζοντας αρκετά τους κρητικούς ρυθμούς. Στα μεγάλα πανηγύρια που έχουμε συγκροτήματα από άλλα νησιά φαίνεται εντονότερα αυτή η επιρροή, αφού και η ένταση της μουσικής βοηθάει σε κάτι τέτοιο. Ακόμα και σε οικογενειακά γλέντια παρατηρούμε Μυκονιατόπουλα ,αγόρια και κορίτσια, να χορεύουν με επιδεξιότητα αυτούς τους γρήγορους ρυθμούς.
Ο χορός για να κορυφωθεί χρειάζεται την προετοιμασία του. Να «ζεσταθεί» δηλαδή για τα καλά η παρέα. Στην όλη διαδικασία βοηθάει και το ποτό που μαζί με τα “ντεσιμπέλ” κάνει τα πόδια να βγάζουν φτερά αφού ο γρήγορος ρυθμός απαιτεί ένταση γενικότερα.
Ένα συχνό, αλλά νεώτερο φαινόμενο στα πανηγύρια είναι να χορεύονται χασάπικα και ζεϊμπέκικα. Αυτοί ήταν χοροί, κυρίως το χασάπικο, που χορεύονταν στα μπαρ για εντυπωσιασμό των τουριστών αλλά και από «μαγκιά» και «σεκλέτι». Τώρα χορεύονται σε όλες τις εκδηλώσεις και είναι δηλωτικά της αντρικής ταυτότητας.
Στο ζεϊμπέκικο οι νεώτεροι, μιμούνται πρότυπα παλαιοτέρων χορευτών, αφού στις μικρές κοινωνίες η φήμη των καλών χορευτών μένει και μετά τον θάνατό τους. Πολλές φορές πάνω σε κέφι θυμούνται και μακαρίζουν π.χ. τον Ντεμένεο τον Κοντιζά της Μακριάς ή τον Γιάννη Σαμιώτη τον Αιβαλιώτη. Επίσης μέχρι τώρα έχουν να λένε για το ζεϊμπέκικο της Μαργαρώς Νάζου, που κατάγεται από προσφυγική οικογένεια από το Αϊβαλί, και εξακολουθεί να το χορεύει σε χαρούμενα γεγονότα της οικογένειάς της, όπως και του αδελφού της Χρόνη Ταμπουλχανά όταν χόρευε μέσα στο μπαρ «Θαλάμι», καθώς και του γιου της Κωσταντή Νάζου. «Δεν χορεύουν αλλά κεντούν την γη…» ακούς να λένε όσοι τους παρακολουθούν. Η δεξιοτεχνία τους δείχνει όλη τη ΄΄ μαγκιά΄΄ και τη λεβεντιά τους. Οι φιγούρες τους, δείχνουν όλο το συναίσθημα που κουβαλούν μέσα τους, όπως χαρά, λύπη , έρωτα , πόνο.
Οι φιγούρες και τα τσαλίμια που κάνουν οι χορευτές τα νεώτερα χρόνια, έχουν επηρεαστεί και από τους χορούς των προσφύγων με τον ερχομό τους στο νησί το 1922. Οι πρόσφυγες χόρευαν με περίσσεια χάρη τους παραδοσιακούς χορούς καθώς και το ζεϊμπέκικο και το χασάπικο.
Οι μυκονιάτες χορευτές, στο ζε’ιμπέκικο, σε στιγμές μεγάλης συναισθηματικής φόρτισης, έκαναν δύσκολες φιγούρες, σήκωναν ποτήρια με τα χείλη από το πάτωμα ακόμα σήκωναν και τραπέζια με τα δόντια. Το έχουμε δει πολλές φορές το σήκωμα του τραπεζιού από το Μιχάλη Κουκά το Λύκο και το Νικολό Κουσαθανά τον Μάγκα, τον Γιώργο Γεωργίου και από γυναίκα, την Αννουσώ Αντωνίνη.
Ο Νικολός ο Μάγκας, ένας χαρακτηριστικός τύπος γλεντζέ Μυκονιάτη, το 1969 όταν είχε έρθει η Μάλα Ρουμπινστάιν, από την φίρμα καλλυντικών Έλενα Ρουμπινστάιν για να παρουσιάσει το ‘’Mykonos look’’ μακιγιάζ, έκανε το «ακατόρθωτο». Σε δεξίωση που είχε δοθεί στο ξενοδοχείο ΛΗΤΩ όπου παρευρίσκονταν πολλοί επώνυμοι επισκέπτες και δημοσιογράφοι, σήκωσε με τα δόντια του μαζί με το τραπέζι και την κοπέλα μανεκέν που έκανε την επίδειξη. Κανείς άλλος μέχρι τώρα δεν το έχει τολμήσει ξανά. Επίσης ο ίδιος σε άλλη φιγούρα ακουμπούσε το κεφάλι του στην γη και έκανε ψαλίδια στον αέρα ανάσκελα με ρυθμικούς βηματισμούς και κατόρθωνε να σηκωθεί με σάλτο πάλι στα πόδια του.
Οι νεώτεροι χορευτές , κάνουν καταπληκτικές φιγούρες και όλοι τους θαυμάζουν, αφού τους καλούν παντού να χορέψουν ακόμα και επαγγελματικά. Η συμμετοχή του κόσμου βοηθάει πολύ στην απόδοση των χορευτών αλλά και το ποτό έχει και αυτό τη συμμετοχή του. Ένας χαρακτηριστικός τύπος του νησιού μας, ο Μιχάλης ο Λύκος όπως ομολογεί ,«ο έρωτας και μόνο ο έρωτας» του έδινε δύναμη να σηκώνει όχι μόνο τα τραπέζια με τα «ντόντια»,τα δόντια του, αλλά «και βουνό ολάκερο»,
Παραδοσιακοί χοροί του νησιού χορεύονται και σε εθνικές εορτές, δηλαδή την 28η Οκτωβρίου και την 25η Μαρτίου από τα παιδιά του σχολείου. Έχει καθιερωθεί πλέον κατά την διάρκεια των εορταστικών αυτών εκδηλώσεων, εκτός από τους άλλους παραδοσιακούς χορούς της υπόλοιπης Ελλάδας, να χορεύεται και ο Μυκονιάτικος συρτός, ο μπάλος και ο μπαλαριστός. Τα παιδιά κατά την διάρκεια των εορταστικών εκδηλώσεων των εθνικών επετείων είναι ντυμένα, τα περισσότερα, με την τοπική μυκονιάτικη φορεσιά που έχει καθιερωθεί από το 1978 με απόδοση του Λαογραφικού Πολιτιστικού Συλλόγου Γυναικών Μυκόνου από γκραβούρες ξένων περιηγητών της Μυκόνου κατά τις αρχές του 17ου αιώνα.
Ο Λαογραφικός Πολιτιστικός Σύλλογος Γυναικών Μυκόνου μέσα από τις εκδηλώσεις που οργανώνει φροντίζει να εκδηλώνεται η γυναικεία ταυτότητα στο χορό και δίνει την ευκαιρία και στις μεγαλύτερες γυναίκες να χαίρονται και να δίνουν στις μικρότερες τη σκυτάλη για να συνεχίσουν στα πανηγύρια μια παράδοση που στο τόπο μας «καλά κρατεί» και που βέβαια θα συνεχιστεί αφού είναι δηλωτική του χαρακτήρα του νησιώτη, της λεβεντιάς του και της καλής διάθεσης που τον διακρίνει.
Με το χορό οι άνθρωποι μοιράζονται ένα τοπικό πολιτισμό ,στον οποίο όλοι συμβάλλουν με την συμμετοχή τους, για την διατήρησή του μέσα στα χρόνια, ο καθένας με τον τρόπο του, συνειδητά και ασυνείδητα.
Σημ. Το κείμενο αυτό αποτελεί εισήγηση, που έγινε στο17ο Διεθνές Συνέδριο για την Έρευνα του χορού στη Νάξο, “Χορός και εκπαίδευση”, από τις 22-26 Οκτωβρίου 2003 στο οποίο συμμετείχε η Δήμητρα Νάζου ως σύνεδρος καθώς και η Ευαγγελία Καμμή. Έχει δε καταγραφεί στα Πρακτικά του Συνεδρίου.
Στο χορό υπήρχε συμμετοχή είκοσι πέντε Μυκονιατών ανάμεσά τους και μαθητές του γυμνασίου και Λυκείου ,υπό την επίβλεψη της Λίλιαν Βλαντή.
Leave A Comment